Э.А. Старцева

     Талун, кор коми кывйӧн сёрнитысь войтырыс вочасӧн чинӧ, кор мукӧд сиктса школаяс ӧтдортчӧны коми кывсӧ чужан кыв моз велӧдӧмысь да вуджӧны кокньӧдӧм уджтасъяс вылӧ, кор тшӧкыда коми бать-мам сёрнитӧны челядьныскӧд рочӧн, а ӧткымын том йӧз яндысьӧны комилунсьыс, чужан кыв да чужан му радейтысь-лелькуйтысь мортлӧн тӧдчанлуныс содӧ. Збыльвылӧ коми морт кыпӧдӧ-нимӧдӧ коми кывсӧ удж вылын, гортын, мукӧд йӧз пӧвстын и татшӧм мортсӧ кывзӧны, босьтӧны сы вылысь пример да радпырысь мунӧны сы кок туйӧд.

     Татшӧм морт пиысь ӧтиӧн, ме серти, позьӧ шуны ыджыдвидзса школаын коми кыв да литература велӧдысь Эльвира Александровна Старцеваӧс. Дерт, тайӧ аньыс быдтӧ коми кыв радейтысьясӧс коми кыв да литература урок вылын, но ӧні окота сёрнитны Эльвира Александровна уджын мӧд нырвизь йылысь – сиктса челядькӧд «Шондібан» этноклубын уджалӧм йылысь.

    

     2002-ӧд воын ас кӧсйӧм серти коми велӧдысь котыртіс фольклор кружок. Челядь радпырысь волывлісны сэтчӧ, пырӧдчисны коми культура туялӧмӧ. Вочасӧн челядькӧд уджыс паськаліс, фольклорӧн тӧдмӧдӧм кындзи содіс уна нырвизь да лоис позянлун котыртны дзонь этноклуб.

     «Шондібан» этноклубӧ ёнджыкасӧ волӧны шӧр да гырысь класса челядь. Но тшӧкыда этноклуб уджӧ пырӧдчӧны и поснияс. Котырлӧн уджын позьӧ индыны сизим шӧр нырвизь. Посниджык челядьӧс велӧдысь тӧдмӧдӧ коми фольклорӧн. Кагукъяс занятиеяс вылын сьылӧны, ворсӧны, нӧдӧны, мойдӧны, велӧдӧны кывпесанъяс да туялӧны важ коми оласног, а сэсся юксьӧны тӧдӧмлунъяснас гортаныс, ворсӧдӧны ичӧт чой-вокӧс да ёртъясӧс.

     Мӧд нырвизь йитчӧма коми литературакӧд: коми гижысьяскӧд да налӧн гижӧдъяскӧд. Та дырйи челядь туялӧны-видлалӧны гижысьяслысь олантуй да гижӧдъяссӧ, дасьтӧны быд сикас гаж. А дас кык вонад Ыджыдвиддзын татшӧм гажыс вӧлі уна! Сідз, ныв-зон пырӧдчисны коми кывбуралысь Александра Мишариналӧн да «Би кинь» журналлӧн тшупӧда пасъяслы сиӧм гаж котыртӧмӧ, коми гижысь Алексей Поповлӧн да том кывбуралысь Алёна Старцевалӧн выль небӧгъяс нимӧдӧмӧ.

     Гырысьджык класса челядькӧд велӧдысь ёнджыкасӧ пырӧдчӧ ас му туялан уджӧ. Важ олӧм-вылӧм ӧнія кадӧдз туявны видлӧны ставӧн, но збыльысь вӧчны тайӧ кывкутана да сьӧкыд уджсӧ кольччӧны лыда морт – найӧ, кодлы вирас пырӧ корсьысьӧмыс да выльторсӧ тӧдмалӧмыс. Татшӧм челядькӧд Эльвира Александровна пырӧдчӧ быд сикас районса да республикаса конференцияясӧ. Велӧдысьлы нимкодь, кор челядь вӧзйӧны ассьыныс темаяс, а сэсся радпырысь юксьӧны йӧз водзын корсьӧмторнас. Велӧдысь да челядьлӧн татшӧм нырччӧмыс отсалӧ чукӧртны материал и школаса музейӧ.

     Нёльӧд нырвизь – гижысь челядькӧд удж. Эльвира Александровна пуктӧ уна вын ныв-зонлысь мӧвпсям джудждӧдӧмӧ, гижан енби казялӧмӧ да гижӧда кыв сӧвмӧдӧмӧ. Занятиеяс вылын челядь медводз вӧчӧны творческӧй заданиеяс, шуам, Елена Афанасьевалӧн «Эжӧр-вежӧр» небӧг серти, сэсся ӧтвылысь видлалӧны артмӧм уджъяссӧ. Ныв-зонмӧн гижӧм кывбур-висьтъяс йӧзӧдчӧны челядьлӧн газет-журналъясын, ӧтувъя гижӧд чукӧръясын. Челядь пырӧдчӧны районса да республикаса творческӧй семинаръясӧ.

     Шӧр класса челядь медъёна радейтӧны сцена вылын петкӧдчыны бать-мам, сиктса йӧз, кагукъяс да гӧсьтъяс водзын. Найӧ радпырысь сьылӧны, кывбуръяс лыддьӧны, йӧктӧны, пьесаяс да мойдкывъяс ворсӧны. Дерт, комиӧн! Челядьлысь окотитӧмсӧ аддзӧны да корӧны найӧс петкӧдчыны и мукӧд сцена вылын. Ныв-зон волӧмаӧсь нин Н.М. Дьяконов нима музейӧ, Кӧрткерӧсса шӧр лыддьысянінӧ, С.Я. Маршак нима челядьлы лыддьысянінӧ.

     «Шондібан» этноклублӧн квайтӧд нырвизьӧн лоӧ челядькӧд кипом удж. Эльвира Александровна велӧдчӧ медводз ачыс мыйкӧ киӧн вӧчны, а сэсся велӧдӧ таӧ челядьӧс. Отсасьӧны ӧтуввез, газет-журналъяс либӧ кужысь киа йӧз. Сюмӧдысь велӧдны вӧчасьны корлӧмаӧсь Геннадий Иванович Поповӧс, а акань-видзӧг гартлыны – Нина Станиславовна Макароваӧс. А кольӧм во велӧдысьлы да челядьлы юрас воӧма мӧвп петкӧдлыны этномода, дасьтыны талунъя коми паськӧм. Мыйсюрӧ вурӧмаӧсь, мыйсюрӧ кыӧмаӧсь, коми сер вышивайтӧмаӧсь и артмӧма вель мича коллекция. Куимысь петкӧдчӧмаӧсь тайӧ паськӧмнас сцена вывсянь да ёртъясыслы аминь ёна кажитчӧма паськӧмыс! Та бӧрти кызвыныс босьтчӧмаӧсь кыны коми вӧньяс.

     Та кындзи Эльвира Александровна пуктӧ ас водзас мог быдтыны Коми му пыдди пуктысь, коми вӧр-ва дӧзьӧритысь, коми йӧзлы отсасьысь мортӧс. Ныв-зон весалӧны лӧп-ёг сикт гӧгӧр, пелькӧдӧны олӧма йӧзлысь жыр, чолӧмалӧны висьысь челядьӧс чужан лунӧн, пес поткӧдлӧны да пес тэчӧны вермытӧм йӧзлы, дасьтӧны ас киӧн чолӧмалана гижӧдъяс Ыджыд тышса ветеранъяслы, гажӧдӧны детсадса челядьӧс. И оз ков некодӧс мырдӧн кыскыны. Быдӧн радпырысь отсасьӧ ас сиктлы!

     Ме юалі Эльвира Александровналысь, мыйла сылы окота лои кутчысьны татшӧм уджӧ, кутшӧм мытшӧдъяскӧд велӧдысь паныдасис удж нуӧдігӧн да кутшӧм гуся мӧвпъяс сійӧ водзӧ вылӧ лелькуйтӧ. Со мый та вылӧ Эльвира Александровна вочавидзис:

     – Окота лои босьтчыны тайӧ уджӧ, сы вӧсна мый ачым школаын велӧдчигӧн ветлӧдлі татшӧмсяма кружокӧ нималана велӧдысь Агния Васильевна Габова веськӧдлӧм улын. Нывъёртъяскӧд сьӧлӧмсянь пырӧдчим музей котыртан уджӧ, корсялім важ кӧлуй, та могысь ветлӧдлім пӧрысь йӧз ордӧ, заводитім туявны Ыджыдвидз сиктлысь вылӧмсӧ. Велӧдысьным кужис миянӧс кыскыны ас бӧрсяыс. Агния Васильевналӧн челядькӧд уджыс и ышӧдіс менӧ котыртны этноклублысь удж. И мен зэв нимкодь, кор паныдасигӧн челядь пыр-пыр юасьӧны, кор лоӧ занятиеным да мый сэні кутам вӧчны.

     Медшӧр мытшӧднас этноклуб уджын верма шуны сьӧм тырмытӧмлун. Медым вӧчны кипом удж, колӧ дӧра, сунис, шӧрт да уна мукӧдтор, а сьӧм та вылӧ некод оз сет. Дерт, ми котыртлам ярмаркаяс, кӧні сиктса йӧз ньӧбӧны вӧчӧмторъяссӧ, но тайӧ сьӧмыс некытчӧ оз тырмы. Унджыксӧ лоӧ ньӧбны ас тшӧт вылӧ. Шуам, тадзи лои вурӧдӧма челядьлысь сцена вылын петкӧдчан коми паськӧм. Сьӧм колӧ и ветлӧмъяс вылӧ. Мед петкӧдчыны орчча сиктъясын да карын, лоӧ нуӧдны челядьӧс бать-мам сьӧм вылӧ. Аттьӧ бать-мамлы, кодъяс гӧгӧрвоӧны мытшӧдъяснымӧс да отсасьӧны миянлы. Но тшӧкыда овлӧ, мый кагаыс окотитӧ ветлыны, а бать-мамлӧн сьӧмыс абу, сэк лоӧ нуӧдны кагасӧ ас тшӧт вылӧ, либӧ не босьтны сійӧс аскӧд. А тадзи лоӧ быттьӧ увтыртӧма кагасӧ, кусӧдӧма кӧсйӧмсӧ. Ме сэтшӧм рад, кор миянлы мойвиӧ петавны туйӧ ыджыд котырӧн, сьӧм мынтытӧг. Кыкысь школаса дзонь автобус тыр тадз петавлім, ӧтчыд Коми йӧзӧдчан керка тшӧт улӧ ветлім, отсасьлӧ та боксянь и Кӧрткерӧс шӧр лыддьысянін.

     А гуся кӧсйӧмъясӧй зэв уна. Ӧти-кӧ, кӧсъя велӧдчыны кыны важ кысян станок вылын джодждӧра, а сэсся велӧдны таӧ челядьӧс. Бара жӧ позяс сьӧмтор нажӧвитыштны водзӧ удж вылӧ. Мӧд-кӧ, кӧсъя дасьтыны ыджыд проект этноклублӧн удж подув вылын, мед сӧвмӧдны-бурмӧдны уджӧс. Коймӧд-кӧ, пырӧдчыны челядькӧд Александра Петровна Мишариналы школаса музейын пельӧс дасьтӧмӧ. Гашкӧ та бӧрын, кывбуралысьлӧн рӧдвужыс кӧ оз лоны паныд, позяс восьтны Александра Петровналысь керка-музей. Ӧд ачыс на ань юксьыліс мекӧд кӧсйӧмнас, мед сылӧн керкаас коркӧ лоас музей…

      Со тадзи, коми кыв радейтысь да пыдди пуктысь йӧзыслӧн примерыс ышӧдӧ орччаясӧс видзны-лелькуйтны чужан кыв. Эльвира Александровна кодь войтырыс пуктӧны подув чужан кыв видзӧм-сӧвмӧдӧмӧ, аддзӧны вын да кад уджавны коми кыв дор. И сы кадӧ, кор татшӧм йӧзыс вывтыртӧны чужан кыв ӧтдортысьяс вылын, коми кывным кутас овны-юргыны да ылӧдз нимавны нэмсӧ!